باغ دلگشا
این باغ در شمال شرقی و در سمت جنوب تنگ آب خان و نزدیک آرامگاه سعدی و در بستری کوهستانی واقع شده است. سابقة آبادانی و وجود این باغ نه تنها به پیش از دوره سلسلههای آل اینجو و آل مظفر میرسد بلکه تا پیش از اسلام یعنی دورة حکومت ساسانیان، به دلیل همجواری با مظهر کاریزی کهن و استقرار در حریم قلعه بسیار قدیمی مشهور به کهندژ بوده که بقایای آن تا نیم سده پیش بر فراز کوه مقابل قرار داشت، قطعی است.
این باغ در دشت زیر پای این قلعه و در نزدیکی مظهر کاریز سعدی که آب گازاران هم نامیده میشود واقع شده است، آب قنات سعدی از گذشته تا کنون باغ دلگشا و چند باغ دیگر و کشتزارهای اطراف را مشروب میسازد.
در دورة تسلط تیمور گورکانی در فارس، این باغ و مجموعه باغها در نهایت آبادانی بوده و پس از دیدن این باغ، در سمرقند باغی بزرگ به همین شیوه به نام دلگشا احداث نمود. این باغ در دورة صفویه از باغهای مشهور به شمار میرفته و در دوره افشاریه همچنان آباد و احتمالاً مدتی در تملک میرزا محمد کلانتر فارس بوده است.
این باغ با مساحتی بالغ بر 5/7 هکتار به شمارة 912 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. ورودی باغ رو به جنوب، با عمارتی کرسی دار و ایوان دو ستونه به سمت جنوب و در سه طبقه در مرکز، که اطراف آن چهار خیابان است که به حصار اطراف باغ ختم میگردد، در طبقه اول عمارت، یک هشتی وسیع با چهار شاه نشین و حوض بزرگ هشت گوشی با کاشی آبی که لبه‌های آن قطعات سنگهای سرخ فام حجاری شده است.
خیابان اصلی از مدخل در ورودی تا حوض جلو عمارت امتداد یافته، در طرفین این خیابان دو باغچه از انواع مرکبات دیده میشود. در سمت (شرق و غرب) عمارت دو خیابان و در سمت شمالی ساختمان از شمال به جنوب یک خیابان، که در دو سوی این خیابانها درختان کاج و سرو کاشته شده است و بقیة پوشش گیاهی باغ را درختان نارنج، نخل و گردو و بخش عمدة آن را مرکبات تشکیل میدهد. حوضی بزرگ در سمت جنوبی ساختمان در جلو ایوان دو ستونه وجود دارد که لبهها و پاشویه آن قطعات سنگ سرخ فام است و در وسط حوض یک گلدان سنگی بزرگ نصب گردیده که سابقا در آن درخت سرو بسیار زیبایی بود، که متاسفانه خشک شده و امروزه اثری ازآن نیست.
حدود نیم قرن پیش این باغ در تملک خورشید کلاه لقاءالدوله دختر قوامالملوک بود که با شوهر خود ناظمالملک در آنجا میزیست، تا اینکه چندین سال قبل از ورثة قوام خریداری گردید و در حال حاضر در تملک دولت میباشد.
در سمت شمال باغ، باغچه کوچکی است که به علت احداث خیابانهایی در اطراف باغ، از ضلع شمالی، جدا شده است که این باغچه به نام باغ طاووس خوانده میشود و فاقد عمارت است، ولی دارای درختان کهنسال سرو، کاج و نخل میباشد که بین آنها را درختان نارنج پوشانده است.
